Edith Henskens

KinderTrots

Edith Henskens, Senior beleidsadviseur en programmamanager Creativiteit & Educatie bij het Jheronimus Bosch Art Center, ontwikkelde het concept KinderTrots, een collectief kunstwerk dat bestaat uit duizenden met blinddoek om getekende zelfportretten. De schilderijen zijn allemaal gemaakt vanuit dezelfde mindset; blindelings durven vertrouwen op eigen verbeeldingskracht. Het doel is het Creatief Denken en de verbeeldingskracht bij kinderen te stimuleren. Crealucion is een project met ditzelfde doel voor volwassenen. De workshops worden georganiseerd in het Jheronimus Bosch Art Center in ’s-Hertogenbosch, maar worden tevens op locatie gegeven.

Edith Henskens:

Tijdens een Leergang Creatief Denken ontwikkelde ik het concept KinderTrots. Ik zocht als kunstenaar naar nieuwe manieren hoe ik het creatieve denken en de verbeeldingskracht bij mensen zou kunnen stimuleren, terwijl er veel weerstand is op het moment dat je een groep les wilt gaan geven in creativiteit. 

De eerste reactie is vaak dat mensen denken dat zij niet creatief zijn. Maar creativiteit kent vele vormen. Als de verbeeldingskracht en het creatieve denken ontwikkeld zijn, kan dit een gevoel van geluk brengen en kun je doorgaans intenser genieten van het leven. Gewoon door anders te kijken. Geloven in jezelf is een belangrijke stap in deze. Dit blijkt vaak lastig, want als je in een groep voor iedereen een vel papier neerlegt met een marker en je vraagt een zelfportret te tekenen, voel je verwachting ontstaan. 

Door met een blinddoek om te werken, valt de drang van het presteren weg. Als kinderen te horen krijgen dat zij geblinddoekt worden, beseffen ze dat het niet meer uitmaakt wat zij tekenen en krijgen zij er plezier in. Dit is bijzonder om te zien, want ze gaan van een ‘fixed (vaste) mindset’ naar een ‘groei-mindset’. Carol Dweck omschrijft dit heel mooi in haar boek ‘Mindset’. Verwachting wordt losgelaten en ze voelen ongeveer hetzelfde als Pippi Langkous; ‘Ik heb het nog nooit gedaan dus ik denk dat ik het wel kan’. Leonardo da Vinci oefende zijn verbeeldingskracht met een blinddoek om. Zo trainde hij zichzelf om zijn penseel en potlood een verlengstuk van zijn verbeelding te laten zijn. 

Aafke Koopmans, die lijdt aan het Treacher Collins syndroom, voelde zich als een magneet aangetrokken tot de schilderijen. Zij hielp mij in eerste instantie bij de workshops, werd min of meer ambassadrice van stichting KinderTrots. Aafke volgde een creatieve opleiding en maakte zelf mee dat mensen over haar oordeelden. Het Jheronimus Bosch Art Center heeft haar schilderij aangekocht, deze hangt hier nog steeds. Wij zijn in gesprek gegaan en mijn concept paste zo goed bij het Jheronimus Bosch Art Center dat wij zijn gaan samenwerken.

Voor de lessen heb ik tevens een drankje ontwikkeld, water dat ik bottel in verschillende kleuren. Het geur- en smaakloze water brengt door de kleur een bepaalde verwachting met zich mee, wat feitelijk het creatieve proces al in gang brengt. Ik vraag de deelnemers een bepaalde smaak in gedachten te nemen en hun ogen te sluiten. Het drankje gaat daadwerkelijk smaken naar wat je in gedachten hebt, vooral bij kinderen werkt dit heel goed. Het is verrassend, je kunt feitelijk jouw verbeelding proeven. Zo werkt verbeeldingskracht. Het leert je een groter deel van jouw hersencapaciteit te gebruiken. Door creatief te denken volg je een ander pad en maak je nieuwe verbindingen, dus het heeft daadwerkelijk een groot effect.

Tijdens mijn opleiding raakte ik in de ban van Edward de Bono’s thinking skills. Ik ontwikkelde workshops waarbij ik daarnaast gebruik maakte van de 5 basisvaardigheden Creatief Denken als benoemd in het boek ‘Creatief denken doe je zo’ van Igor Byttebier. De beleving is belangrijk, daarom is het fijn dat het concept inmiddels onderdeel is van het Jheronimus Bosch Art Center. Alle werken van Jheronimus Bosch zijn hier te zien, hoogwaardige fotografisch gereproduceerde werken op ware grootte en in origineel lijstwerk. Jheronimus Bosch durfde te vertrouwen op zijn creativiteit, op zijn verbeeldingskracht. Wat ik wil laten ervaren is dat iedereen dit in zich heeft, in iedereen leeft een kunstenaar. 

Sir Ken Robinson pleit al jaren voor het feit dat wij allemaal creatief worden geboren. Creëren is een oerdrift en het refereert aan een herinnering in jezelf, naar de creativiteit die je als kind had. Na duizenden portretten heb ik gemerkt dat mensen met een blinddoek om krachtigere lijnen tekenen. Zij ontspannen, er ontstaat zelfvertrouwen omdat nergens aan voldaan hoeft te worden. Zodra ik ze nogmaals laat tekenen, maar dan zonder blinddoek, worden de lijnen minder krachtig en valt vaak het plezier in het creëren weg. 

Wij hebben wanden vol voorbeelden van tekeningen en schilderijen die met een blinddoek om gemaakt zijn, maar toen ik begon had ik deze niet. Ik liet zien dat het bij moderne kunstenaars, waaronder Karel Appel en Picasso, niet uitmaakte of een neus en ogen in het gezicht getekend zijn. Eén jongen bleef toch teleurgesteld, ik vroeg hem of het verschil zou maken als zijn tekening te zien zou zijn in een galerie. Dat zou hij wel mooi vinden, zei hij. Dus selecteerde ik een aantal tekeningen die ik op groot doek naschilderde en ik vond Galerie Sous Terre bereid de schilderijen te exposeren. De jongen bleef met zijn tekening in zijn hand voor het schilderij staan kijken. Dat was magisch, hij was zo trots. Deze werkwijze hebben wij aangehouden, nu exposeren wij de werken niet in een galerie maar in het Jheronimus Bosch Art Center.

Er zijn verhalen bekend van mensen die, ondanks al het leed, toch mooie momenten hebben beleefd in een concentratiekamp door te verbeelden dat zij een dansavond beleefden of uit gingen dineren. Zo sterk kan verbeelding werken. Dat je zelfs in de moeilijkste situaties, ondanks dat er niets is, toch af en toe een mooi moment kunt beleven door verbeeldingskracht. Het zou voor iedereen geweldig zijn als zij hiermee kunnen spelen of werken. 

Wij hebben een educatieprogramma ontwikkeld, het astronomisch kunstuurwerk kan gebruikt worden voor wiskunde, de schilderijen voor biologie. In dit museum staan kinderen open om te leren, door zaken te visualiseren ontstaat een extra effect. Zoals Coen Free, Vicepresident van de Edward de Bono Foundation, zo mooi zei; ‘Verbeeldingskracht is ons rijkste bezit, dat zouden veel meer mensen moeten beseffen.’ 

De zes denkhoeden van Edward de Bono is een simpele en fantastische denktechniek. In Nederland is de techniek vrij onbekend, ik leer mensen deze graag. Vanaf de jaren ’70 heeft de Bono, samen met Alex Faickney Osborn, die ‘Brainstorm’ bedacht, een grote bijdrage geleverd aan het bedrijfsleven in Amerika. De techniek leert min of meer het oordeel uit te stellen en mee te liften op elkaars perceptie en ideeën. Wij leren als kind niet hoe het proces van nadenken precies werkt. In het geval van de ‘denkhoeden van Edward de Bono’ wordt het denkproces duidelijk en gestructureerd. 

Een voorbeeld is kijken naar het schilderij ‘De Tuin Der Lusten’ vanuit de zes verschillende denkwijzen. Dus eerst de rode hoed, vanuit emotie. Wat voel je bij een schilderij. Er ontstaat een discussie alleen over het gevoel dat het schilderij oproept. De kracht van deze manier van discussiëren is dat iedereen vanuit dezelfde hoek spreekt. Je dwingt jezelf, ook als je er wat minder talent voor hebt, toch te gaan voelen en dit gevoel te benoemen. 

De blauwe hoed is de organisator die de stellingen bedenkt en naar de conclusie leidt. De gele hoed benadert de zaak op een positieve manier. Wat vind je mooi aan het schilderij, wat is er goed aan en welke positieve boodschap zou Jheronimus Bosch over hebben willen brengen? De zwarte denkhoed is de negatieve denkwijze. Iedereen benoemt alleen negatieve beelden, hel en verdoemenis. 

Bij de groene hoed bedenk je wat interessant is aan het schilderij. Stel dat alles mogelijk is, wat is het verhaal erachter. De creatieve denkhoed is de brainstorm denkhoed, de witte de kunsthistoricus, welke materialen zijn gebruikt, feiten, cijfers, dat soort zaken.

Je optimaliseert het denkproces, facetten van een discussie die je anders niet zou bedenken komen aan bod. Je leert een oordeel uit te stellen. Het is een zeer effectieve manier van vergaderen, een creatieve manier om zaken te bespreken, er gaat geen tijd verloren aan meningsverschillen. Je discussieert min of meer parallel, vanuit hetzelfde perspectief. De verwachting is dat mensen bestempeld worden als typisch groen, zwart of rood, maar dit is niet aan de orde. Je bent het allemaal en iedereen discussieert mee vanuit de diverse percepties. Je leert zaken van alle kanten te bekijken en je oordeel uit te stellen.

De overtuiging dat iemand niet kan tekenen of schilderen zit soms diep. Tijdens een workshop kun je het gevoel hebben jezelf te overstijgen, daarna kan het proces beginnen. Je bent nooit te oud om te beseffen dat je trots kunt zijn als een kind. Er zijn mensen geweest die emotioneel werden omdat zij na een opmerking in hun jeugd nooit meer getekend hebben. Hier ervaren zij dat zij toch creatief zijn. Een mevrouw van 86 vertelde dat zij zo ontzettend genoot van kunst, vaak musea bezocht, maar zelf niet kon tekenen. Toch ging zij mee in de oefening en huilde toen zij het portret zag dat zij had getekend. Zij heeft geleerd dat creativiteit toch in haar zit. Dat is zo mooi, te zien dat mensen daadwerkelijk openen en overtuigingen achter zich laten.

De bedoeling van de vijf workshops is dat de vijf basisvaardigheden van het creatieve denkproces doorlopen worden door middel van originele oefeningen, een PowerPoint presentatie en Mindmaps. Na het volgen van de workshops kan de docent of de manager zelfstandig dezelfde werkwijze in praktijk brengen. Er zijn allerlei toepassingen mogelijk. Deelnemers krijgen een lespakket mee.

KinderTrots en het creatief leerprogramma Crealucion zijn onderdeel van het Jheronimus Bosch Art Center in ’s-Hertogenbosch, Edith Henskens is inititiefnemer en programmamaker van beide concepten.

Meer informatie: www.kindertrots.nl

7 februari 2020
Interview en tekst: Monique Bakker